تعریف بودجه: سندی است شامل پیش بینی درآمدها و هزینه ها ی عمومی طی یک سال که با قدرت اجرایی مشخص و عملیات معین در جهت رسیدن به اهداف تعیین شده تنظیم می شود.
ویژگیهای بودجه:
1-مهم ترین و اساسی ترین سند در دستگاه مالی و اداری کشور
2-دربردارنده و هماهنگ کننده ی هزینه های عمومی و درآمدهای دولت
3-سند پیش بینی و برنامه ی کار برای آینده
4-تعیین ارقام بودجه
5-پس از یک سال ,تفاوت ارقام پیش بینی شده با مخارج واقعی برآورد و درآمدهای واقعی وصول شده؛مشخص می شود.
-مراحل چهارگانه تهیه ی بودجه؛به ترتیب عبارت است از:
مراحل تهیه ی بودجه
توضیحات
تنظیم و پیشنهاد
-در ایران و در کلیه ی کشورهای دیگر؛تهیه و تنظیم بودجه توسط قوه ی مجریه صورت می گیرد.
-طبق اصل 52 قانون اساسی ؛لایحه بودجه توسط سازمان امور بودجه تدوین و پس از تصویب دولت ؛تا آذرماه هر سال به مجلس تقدیم می شود.
تصویب
طبق اصل 52 قانون اساسی ؛لایحه بودجه ابتدا در کمسیون بودجه بررسی و سپس در جلسه ی علنی مجلس مطرح می شود و تا قبل از پایان سال ؛به تصویب مجلس می رسد.
اجرا
لایحه بودجه پس از تصویب مجلس تبدیل به قانون بودجه:لازم الاجرا در تمام دستگاه های دولتی
نظارت بر اجرا
بر عهده ی دیوان محاسبات که طبق اصل 54 و 55 مستقیما زیر نظر مجلس است و اعضای ی آن توسط مجلس انتخاب می شود.
1-بیانگر چارچوب کلی نظام اقتصادی ،اجتماعی و سیاسی آن کشور است.
2-تدوین کلیه ی قوانین و ضوابط جامعه بر اساس ان است.
3-بیانگر نوع نگاه جامعه به اقتصاد و قوانین حاکم بر ان است.
-قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:
*تدوین در سال 1358
*تدوین ان با رعایت درخواست مردم ،بر اساس :
1- برچیده شدن روابط غلط اقتصادی رژیم سابق
2-طراحی نظام اقتصادی-اجتماعی بر اساس اصول انسان ساز اسلام.
*فصل چهارم شامل اصل 43-50 با عنوان اقتصاد و امور مالی ترسیم چارچوب کلی نظام اقتصادی مطلوب
محورهای کلی نظام اقتصادی کشور ایران از دید قانون اساسی
ویژگیهای اساسی نظام اقتصادی از دید قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران عبارت اند از:
ویزگی نظام اقتصادی از دید قانون اساسی
توضیحات
اقتصاد وسیله است
رفاه و برخورداری مادی وسیله ای است برای رشد و تعالی روحی و معنوی
استقلال اقتصادی و رهایی از وابستگی
اصل 43 تاکید دارد بر: 1-تامین استقلال اقتصادی 2-جلوگیری از سلطه ی بیگانگان 3-خود کفایی 4- رهایی از وابستگی
تلاش برای ریشه کن کردن فقر
اصل 43: ریشه کن کردن فقر و محرومیت +تامین نیاز های اساسی همه ی افراد
توجه به شان و منزلت انسان
اصل 43 : 1-حفظ آزادگی انسان 2-تامین نیازهای اساسی برای همه 3- تامین شرایط کار برای همه 4-قرار دادن وسایل کار در اختیار کسانی که وسایل کار ندارند5-تامین امکانات برای افراد جامعه تا بتوانند علاوه ب تلاش شغلی ؛فرصت کافی برای خود سازی معنوی سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال درکسب مهارت
مشروع بودن مالکیت در عین مبارزه با ثروت اندوزی حرام
اصول 47 و 49 :1-محترم شمردن مالکیت مشروع؛2-مبارزه با ثروت اندوزی نامشروع و بازگرداندن ثروتهای ناشی از آن
ایجاد شکوفایی اقتصادی در تمام مناطق و رفع تبعیض بین آنها
اصل 48: توجه مضاعف دولت بر مناطق محروم و کاهش نابرابری بین مناطق مختلف
توسعه ی پایدار و حفظ محیط زیست
اصل 50: 1-حفاظت از محیط زیست؛به عنوا وظیفه ی عموم 2-ممنوعیت فعالیتهای اقتصادی که تخریب غیر قابل جبران بر محیط زیست وارد می کند و امکان توسعه ی پادار را از کشور می گیرد.
نگرانی بسیاری از نخبگان ایران دوست در سالهای پایانی عمر رژیم پهلوی:وابستگی روز افزون ایران به قدرتهای بزرگ ؛با وجود درآمدهای عظیم نفتی که ایران از آن برخودار است.
استقلال اقتصادی:
-مفهوم استقلال اقتصادی با استقلال سیاسی متفاوت است:
1-استقلال سیاسی معادل عدم وابستگی سیاسی
2-استقلال اقتصادی معادل عدم وابستگی اقتصادی نیست؛زیرا همه ی کشورها از لحاظ اقتصادی به یک دیگر وابسته هستند.
-وابستگی اقتصادی دارای مراتب است؛برای کشوری که شدت وابستگی خود به واردات را کاهش دهد و دچار مشکل نشود؛از وابستگی فاصله می گیری و به استقلال اقتصادی نزدیک می شود.
کشورهای تک محصولی:
درآمد آن ها وابسته به صادرات یک یا چند کالا است.
از وضعیت استقلال اقتصادی به دور هستند،زیرا با ایجاد بحران در بازارهای صادرای آن ها؛اقتصاد این کشورها مختل می شود.
- شرایط لازم برای دور شدن کشورها وابستگی اقتصادی و نزدیک شدن به وضعیت استقلال اقتصادی :
1-خارج شدن از وضیعیت تک محصولی
2-ایجاد تنوع در منابع تامین کالاهای وارداتی یا بازارهای فروش
علت ایجاد نخستین دولتها: نیاز به نهادی برای اداره ی امور جوامع از زمان شکل گیری نخستین تمدنهای بشری
عوامل موثر در افزایش وسعت محدودی اقتدار دولتها:
1- گذشت زمان
2- تکامل جوامع
3- دست یابی به فن آوری
4- پیشرفتهای سریع در تسخیر طبیعت و کشف قوانین حاکم بر ان
عوامل پیچیده تر شدن تشکیلانت دولتی و افزایش اهمیت این نهاد: شکل گیری امپراطوری های بزرگ و گسترش حوزه ی اقتدار دولتها
نقش دولتها در گذشته
نقش دولتها ی امروزی
نقش عمده در: حفظ نظم جامعه و مقابله با تجاوز دشمنان
نقش اقتصادی: کم رنگ و محدود به موارد خاص و استثنایی
برقراری روابط مالی با شهروندان به دو صورت:
1- اخذ مالیات
2- هزینه کردن مالیات ها برای پرداخت حقوق کارمندان و مواردی مثل قحطی و گرانی و حفظ امنیت و دفاع از دشمنان
نقش اقتصادی:بسیار گسترده
از جمله وظایف آن :
1- حفظ نظم و امنیت
2- توسعه ی اقتصادی
3-ایجاد اشتغال
4-مقابله با تورم
5-ثبات اقتصادی
نقش اقتصادی دولتها در جوامع امروزی
اهداف اقتصادی دولتها در جوامع امروزی ؛عبارتند از:
اهداف اقتصادی دولتها
توضیحات
اشتغال کامل
تعریف: شرایطی که همه جویندگان شغل در جامعه دارای شغل مناسب باشند و بیکاری وجود نداشته باشد.
تحقق آن با ایجاد شرایط رونق اقتصادی یعنی گسترش فعالیتهای تولیدی در نتیجه استخدام نیروی کار جدید
ثبا ت قیمتها
جلوگیری از افزایش قیمت و مهار تورم زیرا تورم بالا موجب : افزایش سزیع قیمتها کالاها و خدمات در نتیجه کاهش سطح رفاه عمومی +ایجاد اختلال در اقتصاد کشور.
رشد و توسعه ی اقتصادی
کاهش فاصله ی کشورهای در حال توسعه با کشورهای توسعه یافته ،از نظر سطح زندگی و امکانات جامعه ،از طریق برنامه ریزی و سیاست گذاری دولتها.
بهبود وضع توزیع در آمد
از طریق طراحی و اجرای سیاستهایی برای محدود ساختن ابعاد فقر.
-تاکید بر مقابله با فقر از دیدگاههای مختلف:
1- مصلحان اجتماعی و معلمان اخلاق تاکید بر حمایت اقشار ثروتمند از فقرا و افراد کم درآمد
2-شکل گیری نهضتهای اجتماعی –سیاسی بزرگ با شعار تلاش برای بهبود زندگی فقرا
3-اقتصاددانان فقر گسترده را مانعی بر سر راه توسعه ی همه جانبه جوامع می دانند.
-فعالیتهای اقتصادی دولتها در دو محور عمده صورت میگیرد:
1- عره ی کالا ها و خدمات :
دولتها با تاسیس شرکتهای دولتی به تولید ،عرضه و فروش برخی کالاها و خدمات می پردازد:
الف: تمایل دولتها برای تولید ،عرضه و بهرهبرداری از برخی منابع و معادن
ب:در زمینه هایی که بخش خصوصی به دلیل عدم اطمینان از سود آوری و نیاز به سرمایه ی اولیه ی بسیار زیاد، حاضر به سرمایه گذاری در آن ها نیست.تولید فولاد
ج: در شرایط خاص، مانند جنگ تحمیلی که به ناچار مالکیت و اداره ی برخی واحدهای صنعتی و تولیدی را بر عهده گرفت.
2-وضع قوانین و سیاست گذاری در اقتصاد به منظور هدایت اقتصاد در مسیر مطلوب و ایجاد نظم و انظباط در عرصه ی فعالیتهای اقتصادی جامعه در مواردی خاص مانند کاهش مصرف گرایی ؛محدود ساختن واردات و مصرف بی رویه ی کالاها ی وارداتی ؛برنامه ریزی در جهت به کارگیری فن آوری های نوین ،افزایش فعالیتهای تولیدی و سرمایه گذاری در مناطق محروم کشور.
دیدگاه اقتصاد دانان درباره ی نقش دولت در اقتصاد
بین دو گروه فکری از اقتصاد دانان درباره ی نقش دولت در اقتصاد اتفاق نظر وجود ندارد:
مدافعان حضور دولت در اقتصاد
طرفداران اقتصاد آزاد
بخش خصوصی را بدون حضور دولت ،فاقد کارایی می دانند.
مخالف نقش جدی دولت در اقتصاد هستند.
در زمینه عرضه ی کالا و خدمات:
1-بخش خصوصی را در کشورهای در حال توسعه ،فاقد تجربه ی کافی می دانند.
2-بخش خصوصی را به دلیل توجه به سود خود ،فاقد صلاحیت لازم می دانند.
در زمینه عرضه ی کالا و خدمات:
1-فعالیت بخش خصوصی را سود آور و به نفع جامعه می دانند.
2-شواهدفراوانی را از ناکارآمدی دولت ارائه می دهند.
در زمینه ی وضع قوانین و سیاست گذاری در اقتصاد معتقدند:
دولت فاقد اطلاعات دقیق از اقتصاد کشور است،در نتیجه اقتصاد را به بیراهه می برد.
-اقتصاددانانی که به ترکیب بهینه از دولت –بازار رای می دهند،تاکید دارند بر:
1- حضور دولت در بعضی عرصه های محدود از اقتصاد
2-حضور بدون محدودیت بخش خصوصی و بازار در فعالیتهای اقتصادی
ایجاد اتحاد و کاهش رقابت بین تولید کنندگان ،به ضرر مصرف کنندگان است.
هر چه تعداد تولید کنندگان بیشتر در نتیجه امکان ایجاد اتحاد بین آنها کمتر +رقابت بین آنها بیشتر و این موضوع منافع بیش تر برای مصرف کنندگان ایجاد می کند.
1-روش هزینه ای: محاسبه ی کل پولی که از طرف خانوارها به سمت بنگاه ها جریان می یابد.( مجموع هزینه های مصرفی تمام خانوارها) مسیر 4
2-روش درآمدی:محاسبه ی کل پولی که از طرف بنگاه ها به سمت خانوارها جریان می یابد.(مجموع ارزش پولی کالاها و خدمات تولید شده) مسیر 2
3-محاسبه ی مجموع ارزش افزوده ی بخش های مختلف اقتصادی(محاسبه ی ارزش پولی کالاها و خدمات نهایی)
محاسبه به قیمت ثابت
-روش محاسبه ی میزان تولید کل عبارت است از: میزان تولید کل= مقدار کالا ضربدر قیمت هر واحد کالا
در مرحله بعدی میزان تولید کل به دست آمده را از میزان تولید سال پایه کم می کنیم تا مقدار افزایش تولید به دست آید.
-افزایش تولید ممکن است به سه دلیل زیر صورت بگیرد:
1.افزایش مقدار کالا(افزایش تولید)
2.افزایش قیمت هر واحد کالا (تورم)
3.افزایش مقدار کالا و افزایش قیمت هر واحد کالا
-برای این که محاسبه شده فقط نشاندهنده ی تغییر میزان تولید کالا و خدمات (افزایش تولید )باشد؛ ارزش تولید هر سال را بر حسب قیمت کالا و خدمات در سال پایه محاسبه میکنیم.
-محاسبه ارزش تولیدات هر سال بر حسب قیمت کالاها و خدمات در سال پایه:
1-اثر تغییرات قیمت در محاسبه ی تولید کل را از بین می برد.
2-تغییرات قیمت ،فقط نشاندهنده ی تغییر میزان تولید کالاها و خدمات خواهد بود.
-میزان تولید کالا و خدمات نشان دهنده ی «قدرت اقتصادی»و « سطح رفاه اعضای جامعه» زیرا تولید بیشتر موجب «درآمد بیشتر»+«مصرف بیشتر» +«رفاه بیشتر»
حسابداری ملی.
تعریف: شاخه ای از مطالعات اقتصادی که به بررسی و اندازه گیری میزان فعالیتهای اقتصادی در سطح ملی می پردازد.
موارد مورد محاسبه در حسابداری ملی:
1-سطح زندگی و درآمد مردم.
2-میزان پس انداز و سرمایه گذاری
3-تغییرات دو مورد فوق به واسطه ی اجرای برخی سیاستهای اقتصادی.
دلیل اهمیت مطالعه ی حسابداری ملی: بررسی تاثیر سیاستهای اقتصادی بر سطح زندگی مردم و رشد اقتصادی جامعه و علاوه بر آن حسابداری ملی تصویر روشنی از وضیعت اقتصادی ارائه می دهد.
تعریف فعالیت تولیدی از ذیدگاه حسابداری ملی:
تهیه ی کالا و خدمات یا افزایش ارزش کالاها و خدماتی که قبلا تهیه شده اند.
شرایط فعالیت تولیدی برای سنجش در حسابداری ملی
توضیحات
عبور از بازار
به ازای پول ،به مصرف کننده تحویل داده می شود.
تولید کالا و خدمات نهایی
فقط کالاهای نهایی در تولید کل جامعه محاسبه می شود؛زیرا کالاهای واسطه ای در بطن کالاهای نهایی قرار ردارند.
تولید در محدودی مکانی معین
شامل: تولید داخلی- کالاهای تولید شده در طول سال در داخل کشور(مردم کشور و خارجی های مقیم)
تولید ملی: کالاهای تولید شده در طول سال توسط یک ملت( در داخل و یا خارج از کشور)
قانونی و مجاز بودن
اطلاعات دقیقی از آن در دست است.مورد تایید سازمانهای رسمی کشور است.
کالای نهایی: توسط تولید کنندگان عرضه و توسط مصرف کنندگان خریداری می شود.
کالای واسطه ای : توسط تولید کنندگان برای تولید کالاهای دیگر خریداری می شود.
