«مهدی حائری یزدی»
آيت الله حاج شيخ مهدي حايري يزدي ، فرزند حاج شيخ عبد الكريم حايري يزدي ، در سال 1302 در قم متو لد گرديد. وي دروس معقول و منقول را تا سرحد اجتهاد در حوزه هاي علميه قم و تهران و فلسفه غرب را در آمريكا ، كانادا و آلمان فراگرفت. دكتر حايري يزدي به نمايندگي از آيت الله بروجردي ، رسيدگي به امور شيعيان را در آمريكا به عهده گرفت . او همچنين در آمريكا به تاليف تدريس و تحصيل و انجام وظايف مذهبي اشتغال داشت و در ده ها كنگره علمي و فلسفي شركت جست و به ايراد سخنراني پرداخت. استاد در سال 1358 به ايران بازگشت و تا سال 1362 به تدريس فلسفه و كلام اسلامي پرداخت . دكتر حايري يزدي سرانجام در روز پنجشنبه هفدهم تير سال 1378 شمسي در تهران به درود حيات گفت.
گروه : علوم انساني
رشته : فلسفه
گرايش : فلسفه آناليتيك/تحليلي
والدين و انساب :
پدرمهدي حايري يزدي آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حايري موسس حوزه علميه قم بود. مهدي حايري يزدي در شهر قم و در خانواده اي يزدي الاصل متولد شد.مهمترين استاد دوران كودي مهدي حائري يزدي پدرش بود . كه مقدمات علوم ديني را به وي آموخت . آيت ا... عبد الكريم حائري در سالهاي1316-1301 مرجع تقليد مهم به شمار مي رفت . وي موسس حوزه علميه قم و داراي شاگردان بسياري بود. روحيه علمي پدر و فضاي مذهبي خانواده, بي شك تاثير عميقي بر مهدي حائري داشته است.
اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي :
شهر قم در زمان تولد مهدي حائري يزدي يكي از شهرهاي مهم مذهبي ايران شده بود. زيرا پدرش , آيت ا... عبدالكريم حائري يزدي كه در بين سالهاي 1301 تا 1316 ه . ش از مراجع تقليد بود, حوزة علميه قم را بنيان گذارده بود و بسياري از رهبران مذهبي ايران از جمله امام خميني( ره) از شاگردان وي بودند. بنابراين مهدي حائري با اين شخصيت ها آشنايي داشت.
تحصيلات رسمي و حرفه اي :
مهدي حائري يزدي پس از گذراندن تحصيلات مقدماتي نزد پدر, به شاگردي آيت ا.. بروجردي در حوزه علميه قم پرداخت. وي در آنجا فقه و اصول و منطق و حكمت فرا گرفت.وي در سال 1327 به اخذ درجه اجتهاد نائل آمد. بعد در 1339 ه . ش بعنوان نماينده آيت ا... بروجردي به واشنگتن رفت . و به فلسفه غرب علاقه مند شد و شروع به تحصيل در آن رشته نمود. وي ليسانس خود را از دانشگاه جورج تاون واشنگتن , فوق ليسانس خود را از دانشگاه هاروارد و دكتري خود را در دانشگاه ميشيگان تحصيل نمود و در دانشگاه تورنتوي كانادا در سال 1979 رساله دكتري خود را نوشت .
استادان و مربيان :
تحصيلات مهدي حايري يزدي در حوزه علميه قم نزد اين بزرگان بوده است: 1- حجه الاسلام شيخ ابوالقاسم نحوي (ادبيات). 2- آيت الله شيخ مرتضي حايري يزدي (سطوح فقه و اصول) 3- آيت الله العظمي سيد محمد رضا گلپايگاني (سطوح عالي فقه و اصول) 4- آيت الله العظمي سيد محمد حجت كوه كمري (خارج فقه و اصول)5- آيت الله العظمي سيد محمد تقي خوانساري(1305-1371 ه.ق) خارج فقه و اصول 6- آيت الله العظمي حاج آقا حسين طباطبايي بروجردي،(1290-1380 ه.ق) خارج فقه و اصول. 7-حضرت امام خميني ( ره ) ( 1281-1368 شمسي ) ، حكومت و فلسفه . استاد دكتر حايري يزدي و آيت الله سيد رضا صدر از نخستين شاگردان درس اسفار امام خميني بودند و طي مدت ده سال ، همه كتاب اسفار را ـ به استثناي مبحث « جواهرو اعراض »ـ نزد امام خميني ( ره ) خواندند.
زمان و علت فوت : مهدي حايري يزدي روز پنج شنبه هفدهم تير 1378 شمسي برابر 24 ربيع الاول قمري در تهران بدرود زندگي گفت.
فعاليتهاي آموزشي: مهدي حائري يزدي پس از اخذ درجه اجتهاد از حوزه علميه قم, بعنوان نماينده آيت ا... بروجردي در شوراي عالي فرهنگي به تهران آمد و همزمان با آن در مدرسه علميه سپهسالار و بعد در دانشگاه تهران مشغول به تدريس شد . هنگامي كه در 1339 از سوي آيت ا... بروجردي بعنوان نماينده وي به واشنگتن رفت, نيز پس از اخذ مدرك دكتراي فلسفه , به تدريس در دانشگاه هاي هاروارد, مك گيل( كانادا) , تورنتو( كانادا) , ميشيگان ( آمريكا) , دانشگاه جورج تاون( واشنگتن آمريكا) و آكسفورد (انگلستان) پرداخت. وي بعد از انقلاب اسلامي نيز علاوه بر استادي در بيشتر دانشگاه هاي مذكور, موقتاً بعنوان سفير ايران در واشنگتن منصوب گرديد . اما بدليل مشكلات كار از اين مقام كنار رفت.
برخي از فعاليت هاي آموزشي مهدي حايري يزدي را مي توان بشرح زير برشمارد: 1- از سال 1322 به بعد در مدرسه سپهسالار جديد ( دانشكده الهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران ) ، تدريس در رشته الهيات ، فلسفه ، درايت الحديث، شرح اصول كافي . 2- از سال 1344 به بعد در مدرسه سپهسالار قديم ، تدريس متون منظومه ، اسفار و اشارات و رسايل. 3- در سال تحصيلي 1964 - 1965 در مركز تحقيقات اديان جهاني دانشگاه هاروارد ، تدريس معارف اسلامي . 4- در سال تحصيلي 1971- 1972 در دانشگاه ميشيگان و فقه اسلامي. 5- در سال 1356-1357 دانشگاه فردوسي مشهد به تاسيس دو كرسي به هزينه ايران ( يكي براي زبان و ادبيات فارسي و ديگري فقه شيعه ) در آمريكا مامور شد. استاد كه در آن وقت در مركز مطالعات كندي وابسته به دانشگاه جرج تاون به تدريس مشغول بود، به عنوان « استاد مامور از دانشگاه فردوسي » براي تصدي كرسي فقه شيعه معرفي شد ، زيرا بنا بر ترتيباتي كه اتخاذ شده بود ، استادان زبان فارسي مي بايست به عنوان فرصت مطالعاتي هر سه ماه يك بار از دانشگاه فردوسي به دانشگاه جرج تاون مامور به كار شوند ، ولي دارنده كرسي فقه شيعه عنوان دائمي داشت. مسئولان اداري اين امر ، نخست جلال متيني ( رييس دانشگاه فردوسي ) و بعد پرويز آموزگار بودند. لذا استاد در سال تحصيلي 1979- 1980 در آن دانشگاه به تدريس مشغول بود ، ولي اين برنامه پس از پيروزي انقلاب تداوم نيافت و قرار دادي كه به دستور مصادر اوليه مملكت بين دانشگاه فردوسي و دانشگاه جرج تاون منعقد شده بود ، پس از پيروزي انقلاب ، لغو شد. 6- استاد دكتر حايري يزدي ، به سال 1358 به ايران بازگشته و به تدريس و تاليف و تصنيف ادامه داد و پس از يكي دو سال به انگليس رفت و در انجا چندي در آكسفوردبه تدريس فلسفه پرداخت . وي همچنين در دانشگاه هاي متعدد ديگري در آمريكا ( از جمله دانشگاه دولتي نيورك ، دانشگاه يل و غيره ) ، كانادا ( از جمله تدريس فلسفه اسلامي و ادبيات فارسي در موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل و مونترآل و تدريس ادبيات فارسي ( تاريخ بيهقي ) در دانشگاه تورنتو در سال هاي 1975 - 1974 ) و بعد ها در آلمان و انگلستان به ايراد سخنراني و مشاركت در سمينارها و كنگره هاي علمي پرداخت. ما عاقبت براي هميشه به ايران بازگشت و مدتي به تدريس فلسفه تحليلي در انجمن حكمت ادامه داد تا آن كه عاقبت از دانشگاه تهران بازنشسته شد و فقط در منزل به تدريس و افاضه مي پرداخت.
شاگردان :
سيد حسن امين , دكتر سيد حسن افتخار زاده , دكتر جواد مناقبي و نيز دكتر غلامحسين عماد زاده ( عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي ) ازجمله شاگردان مشهور علامه مهدي حايري يزدي بودند. دكتر حائري از طريق شاگردان و آثارش تاثير شايان توجهي بر فيلسوفان اسلامي گذاشته است. وي آشكار كرده است كه چگونه مي توان شيوه هاي فلسفي مختلف بويژه تحليل فلسفي و استفاده از منطق جديدرا در بحث از موضوعات نظري و عملي مهم به خدمت گرفت. از اين رو بيشتر شاگردان وي علاقه مند به مباحث منطق جديد ( غربي) و فلسفه تحليلي مي باشند.
آرا و گرايشهاي خاص : مهدي حايري يزدي تحصيلات سنتي ديني را در ايران گذراند و علاقه مند به يك دسته از سنتهاي فلسفي گرديد به ويژه انديشه هاي كه ريشه در آراي انديشمندان اشراقي ( شيخ شهاب الدين سهروردي ) صاحب مكتب عرفاني ايراني داشت. او در ديدگاهش كه به دور از تقليد و تعصب بود ، فلسفه اسلامي سده هاي ميانه و نو را با فلسفه رايج غرب در هم آميخت . ويژگي پژوهش هاي ديني او ، مرتبط با رهيافتي تحليلي ( آناليتيك ) بود. حتي هنگامي كه به جنبه هاي دشوار عرفان نظر داشت ، رهيافتي معمول از ميان فيلسوفان اسلامي سده هاي ميانه و فيلسوفان معاصر غربي را به كار مي بست تا رهيافت سنتي. وي معتقد بود كه علماي اسلامي بايد از ديدگاههاي فلسفه غرب آگاهي يابند تا بتوانند رابطه ميان آنرا با فلسفه اسلامي در يابند و تاثيرات متقابل آنها را بر يكديگر به درستي تشخيص دهند. وي با فراگيري هر دو نوع فلسفه در سطح عالي از و بنيانگذاران فلسفه تطبيقي بشمار مي رود. در عين حال علاقه وي به انديشه برخي از متفكرين اسلامي همچون شهاب الدين سهروردي , ملاصدرا و خواجه نصير الدين توسي مشهور است. وي افكار اين بزرگان و حتي افكار عرفاني را به روش فلسفه تحليلي و منطق غربي جديد تحليل مي نمود و اين ابتكاري است كه وي مدعي آن بود.
آثار :
1 آفاق فلسفه از عقل ناب تات حكمت احكام
ويژگي اثر : مجموعه گفتگوهاي دكتر حائري است كه توسط انتشارات فرزان منتشر گرديده است. [ هفته نامه باور, دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381 , ص 1]
2 آگاهي و گواهي
ويژگي اثر : ترجمه و شرحي انتقادي از رساله عربي تصوير و تصديق اثر صدرالدين شيرازي- (ملاصدرا) است, كه با تئوري پردازيهناي دكتر مهدي حائري در باره دو موضوع مهم (تصور و تصديق ) همراه است وي بر اساس تقسيم بندي اين دو موضوع علوم را تقسيم بندي مي نمايد. [ غلامحسين عماد زاده (( كاوشهاي عقل نظري )) هفته نامه باور, دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381, ص 3]
3 الحجه في الفقه
ويژگي اثر : آخرين كتاب دكتر حائري الحجه في الفقه نام دارد كه در چهار جلد درباره علم اصول مي باشد. (ميراث عقل ناب ) هفته نامه باور , دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381 , ص 15]
4 تقريرات در س خارج فقه آيت الله العظمي سيد محمد كوه كمري
5 تقريرات درس خارج اصول مرحوم آيت الله العظمي بروجردي
ويژگي اثر : در چهار مجلد كه مجلد اول آن با نام الحجه في الفقه( مباحث الفاظ ) از سوي موسسه « الرساله » در قطع وزيري در 280 صفحه منتشر شده است.
6 تقريرات درس خارج فقه آيت الله العظمي سيد احمد خوانساري
7 تقريرات درس خارج فقه مرحوم آيت الله العظمي بروجردي
8 حكمت و حكومت
ويژگي اثر : اين كتاب دركتر مهدي حائري يزدي در باره فلسفه سياسي و مباني نظري مشروعيت قدرت سياسي است. فصلهاي مهم كتاب عبارتند از : تمايز هستي و استي, توصيف هر يك از اين دو , دو گانگي هستي و چيستي و بويژه فصل هفتم : جامعه اسلامي و جامه دموكراتيك . دكتر مهدي حائري در اين كتاب پس از ترسيم نظام عالم هستي و نظام احسني كه بايد باشد و رابطه ميان اين دو عالم در زمان خلقت, جايگاه پيامبران را در معرفي نظام احسن ( نظام تشريع ) به مردم , مشخص نمده و وظيفه عقلي مردم را اطاعت از آنان مي داند. بنابر اين از نظر وي عقل است كه مردم را به اطاعت از پيامبر و امامان راهنمايي مي نمايد و نه جبر و قوه اجرائي . دكتر حائري وجوب امر به معروف و نهي از منكر را يك ضرورت عقلي مي داند و نه قهر ي- وي در ادامه به مباني فقهي و عقلي حكومت پيامبر در مدينه پرداخته و رهنبري وي را ناشي از بيعت مردم و تاييد اين بيعت از سوي خداوند مي داند. وي از اين طريق به جايگاه مردم در مشاركت در امور سياسي و اقتصادي در كشور اشاره نموده است. در ادامه در فصل جامعه شناسي اسلامي , انسان را اصل مي داند نه جامعه را . و بنابر اين در فصل انسان شناسي اسلام انسان را خليفه ا... و اشرف مخلوقات معرفي مي كند و به استقالا فردي و رابطه فردو جامعه مي پردازد. وي در بحث از جبر و اختيار وجود اختيارت فردي را براي اجراي قوانين شرعي ضروري مي داند, زير كه به نظر وي در غير اينصورت تكاليف قانوني امري بي معني خواهد بود. وي معني يافتن تنبيه و پاداش در برابر قوانين را تنها در سايه اختيار مي داند و از بحث اختيار به آزادي و آزادي سياسي مي پردازد. (( پلوراليسم سياسي )) از ديگر فصلهاي جالب اين كتاب است كه در باره كثرت پذيري و تحمل آراي گوناگون در جوامع اسلامي مي باشد. [ سعيد رضوي فقيه, جمهوري نو ( نظري به رساله حكمت و حكومت , هفته نامه ناور , دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381 , صص 13-12 . و نيز (( جامعه اسلامي و جوامع دمكراتيك هفته نامه باور , دوره جيددي , شماره 8, 1 مرداد 1381 , صص 10-6]
9 رساله علم حضوري :
ويژگي اثر : تز دكتري فلسفه تحليلي دكتر مهدي حائري مي باشد ( 1978 م ) [ زندگي نامه و مدارج علمي آيت ا.. دكرت مهدي حائري يزدي , هفته نامه باور , دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381 , ص 20]
10 علم كلي ( يا فلسفه مابعد الطبيعه)
ويژگي اثر : اگر چه اولين تاليف فلسفي اوست ( قم 1335) . اما بدليل در برگرفتن بحث هاي مختلف فلسفه كلاسيك اسلامي و نيز پرداختن به فايده فلسفه در مقدمه كتاب , مدخل خوبي براي پژوهندگان فلسفه كلاسيك اسلامي است. اين كتاب در دانشگاه ها يك كتاب درسي بشمار مي رود.
11 علوم قرآن
ويژگي اثر : بخش آغازين اين كتاب ، تقريرات برادر ايشان آيت الله شيخ مرتضي حايري يزدي است.
12 كاوش هاي عقل عملي
ويژگي اثر : از ديگر كتابهاي مهم دکتر حائري است . موضوع كتاب تفاوتهاي اساسي ميان اخلاق و فلسفه و نيز علم اخلاق و فلسفه اخلاق مي باشد. دكرت مهدي حائري فلسفه اخلاق را در اين كتاب به فلسفه علم اخلاق و ما بعد الطبيعه اخلاق تقسيم مي نمايد . وي به شبهه هيرم (فيلسوف انگليسي) مبني بر وجود گسست ميان بايدها (اخلاق) و هست ها( فلسفه ) پاسخهاي قانع كننده اي داده است. فصلهاي كتاب عبارتند از : آنتولوژي بايستي - استي, منطق صورت بايستي ها و استي ها , منطق نماده بايستي ها و استي ها , و در نهايت بخشي از متون كلام اسلامي در مورد حسن و قبح و عقل اين كتاب از لحاظ روش شناسي داراي سه ويژگي است كه عبارتند از : ارائه مباحث به روش فلسفه تحليلي( بر اساس تحليل منطقي و نه فلسفي), ارائه مباحث تطبيقي بين حكمت اسلامي و فلسفه غربي, و نهايتاً برخورد مبتكرانه و اجتهايد يا مسائل فلسفي و عدم اكتفا به نقل و شرح آرا ديگر فيلسوفان[ سيد علي رضوي ( صدر ) , كتابشناسي كاوشهاي عقل عملي, هفته نامه باور , دوره جديد , شماره , مرداد صص 5-4 ]
13 كاوشهاي عقل نظري
ويژگي اثر : كاوشهاي عقل نظري يكي از مهمترين كتابهاي دكتر حائري است . كه شامل يك دوره كامل از موضوعات مهم در فلسفه اسلامي است. در اين كتاب به فلسفه اسلامي كنوني و مسائل آن نيز پرداخته شده است . پيوستگي در تفكر و نيز ضابطه مندي كلام و نوشتار دكتر حائري در اين كتاب و ديگر آثار وي از ويژگيهاي بارز فلسفه نويسي اوست. [ غلامحسين عماد زاده (( كاوشهاي عقل نظري )) هفته نامه باور, دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381, ص 3]
14 كودك اندلسي
ويژگي اثر : اولين تاليف دكتر حائري يزدي بوده كه در سن شانزده سالگي منتشر نمود . اين داستان در باره دوران حكومت مسلمانان بر سرزمين اندلس مي باشد. [ ميراث عقل ناب, هفته نامه باور, دوره جديد , شماره 8, 1 مرداد 1381, ص 15. ]
15 متافيزيك (مجموعه مقالات)
ويژگي اثر : عناوين اين مقالات عبارتند از : خداشناسي برتر, آنتولوژي توحيدي چيست؟ برهان صديقين ( اين سه مقاله در كتاب روش راستين يكتا شناسي يا آنتولوژي توحيدي بطور جداگانه منتشر شده اند) , مقاله خدا در فلسفه كانت وجود و ماهيت در فلسفه ابن سينا رابطه ميان وجود و ماهيت امكان عدم ( نقدي بر برخي واشي علامه طباطبايي بر اسناد صدرالمتالهين و نيز جوابيه هايي در جواب جوابيه هاي علامه طباطبايي) موجبه سالبه المحمول چيست, و قضيه و علم تصديقي
16 هرم هستي
ويژگي اثر : معروفترين كتاب دكتر ائري در باره منادي هستي شناسي تطبيقي است . اين كتاب حاصل تدريسهاي وي در انجمن حكمت و فلسفه است ( 1359ه . ش ) . فصلهاي كتاب عبارتند از : هستي و استي - انتولوژي غربي و هستي شناسي اسلامي- برهان صديقين از طريق منطق صورت - در پيرامون هستي - مخروط وجود در فلسفه اسلامي - قواعد انتولوژي توحيدي - انتولوژي كانت و اپيستمولوژي- هرم هستي - كلي طبيعي - حمل : اين هماني - فردبالذات - امكان به معني فقر. مولف در اين كتاب با تقسيم انواع وجود به وجود مطلق و مطلق وجود معتقد است كه بسياري از مشكلات فلسفه غرب و شرق را حل نموده است . دو تئوري (( هرم هستي )) و نيز (( اتنولوژي توحيدي)) كه زير بناي نظريات ديگر دكتر حائري را تشكيل مي دهد در اين كتاب مطرح شده اند. [ميراث عقل ناب , هفته نامه باور , دوره جديد, شماره 8, 1 مرداد 1381, ص 14