درس پژوهی چیست ؟
درس پژوهی رویکردی برای توسعه ی دانش حرفه ای معلمان است ، که از درون مدارس ابتدایی ژاپن مطرح و توسعه یافته است. در این رویکرد ، معلمان با حضور در گروه های کوچک با تشریک مساعی و با شرکت در جلسات هم اندیشی پیرامون اهداف و محتوای دروس ، به یک برنامه ی مقدماتی برای تدریس دست می یابند ، سپس با مشاهده ی اجرای برنامه و نقد آن ، فرصتی برای رشد حرفه ای خود مهیا می سازند. معلمان از طریق درس پژوهی ، یاد می گیرند که چگونه از یکدیگر بیاموزند و در تجارب آموزشی و تربیتی یکدیگر سهیم شوند. آنها بدین ترتیب می توانند با بازاندیشی در رفتارهای آموزشی خود ، راه های بهتری برای تدریس بیابند و به تولید دانش حرفه ای بپردازند. ( ساکی ، 1388 ، 123 ) .
درس پژوهی رویکردی برای توسعه ی حرفه ای است که طی آن معلمان با یکدیگر در جهت تدوین طرح درس ، اجرا ، مشاهده و تحلیل نتایج آن در جهت بهبود یادگیری دانش آموزان همکاری و مشارکت می نمایند. درس پژوهی یک تمرین توسعه ی حرفه ای می باشد که معلمان در آن تشریک مساعی و همکاری می کنند تا یک طرح درسی را تهیه و اجرا نموده و درس را به منظور جمع آوری داده های مربوط به یادگیری دانش آموزان مشاهده نموده و این مشاهدات را در جهت بهبود و اصلاح درس خود به کار گیرند. این فرایندی است که دبیران در آن درگیر می شوند تا چیزهای بیشتری در مورد تکالیف یادگیری موثر بیاموزند که منتج به پیامدهای یادگیری بهبود یافته برای دانش آموزان می شود ( استیپانک ، اپل ، لیونگ ، تورنرمانگان ، میتشل ، 1389 ، ترجمه ی ساکی و مدنی ، 11 ).
درس پژوهی الگویی برای بهسازی توانایی حرفه ای معلمان و روشی برای تولید دانش حرفه ای در مدرسه است و به معلمان فرصت می دهد تا روابط خود را با یکدیگر و با دانش آموزان بهبود بخشند و به همکاری با پژوهشگران آموزشی برای حمایت سیستماتیک از تفکر انتقادی ، بازبینی و بازاندیشی در اندیشه و عمل آموزشی تشویق شوند ( سرکار آرانی ، 1389 ، 56 ). این مدل پژوهش در کلاس درس عملا بر چرخه ی یادگیری گروهی ، کیفی ، مشارکتی و مداوم کارگزاران آموزشی شامل مراحل پنجگانه ( تبیین مساله ، طراحی ، عمل ، بازاندیشی و یادگیری ) استوار است. ابتدا معلمان مسائل آموزشی مدرسه را بررسی می کنند و پرسش های پژوهش در کلاس درس را تبیین می کنند. سپس طرحی برای انجام دادن پژوهش مشارکتی خود پیشنهاد می کنند. آنگاه آن را به اجرا می گذارند . سپس به ارزیابی و بازبینی فرایند عمل انجام شده می پردازند. در این فرایند ، یادگیری معلمان از یکدیگر به صورت مشارکتی سازماندهی می شود و در عمل ، ظرفیت مدارس برای تولید و به کارگیری دانش حرفه ای در مدرسه و گسترش امکان تغییر خود پایدار[1] و مستمر افزایش می یابد ( همان منبع ، 40 ).
در مطالعه ی درس ( درس پژوهی ) ، گروه های معلمان به طور منظم به مدت طولانی جلسه تشکیل می دهند. ( از چند ماه تا یک سال ) و روی طراحی ، اجرا ، ارزشیابی و بهبود یک یا چند پژوهش در کلاس درس کار می کنند. مطالعه ی درس ( درس پژوهی ) با استفاده از همه ی شاخص ها در بین معلمان ژاپنی بسیار محبوب است و ارزش بالایی دارد. این روش رکن اصلی فرایند بهبود مدارس است. منطق مطالعه ی درس (درس پژوهی ) ساده است : اگر می خواهید آموزش را بهبود بخشید اثربخش ترین جا برای چنین کاری کلاس درس است ( استیگلر و هیبرت ، 1390 ، ترجمه ی سرکارآرانی و مقدم ، 119 )
سرکارآرانی ، درس پژوهی را به عنوان رویکردی از آموزش ضمن خدمت معلمان در مدرسه مطرح می کند که به وسیله ی تعامل در چهار حوزه ( معلمان با خودشان ، معلمان با معلمان ، معلمان و دانش آموزان و معلمان و والدین ) به بهبود فرایند یاددهی ــ یادگیری کمک می کند ( سرکارآرانی و ماتوبا، 2002 ، به نقل از خاکباز و موسی پور، 1387 ).
درس پژوهی شکل اولیه ای از رشد حرفه ای معلمان در ژاپن است. هدف آن بهبود مستمر تدریس (آموزش) است به گونه ای که دانش آموزان بتوانند مطالب بیشتری را بیاموزند. تمرکز اولیه ی آن نیز بر نحوه ی تفکر و یادگیری دانش آموزان است. درس پژوهی با سایر اشکال رشد حرفه ای متفاوت است، به این دلیل که پرورش حرفه ای در حین یاددهی و یادگیری ( آموزش ) صورت می گیرد. تمرکز آن تدریس است ، نه معلمان ، کارکردن دانش آموزان است ، نه کار دانش آموزان. ملاک سنجش در موفقیت درس پژوهی یادگیری معلمان است نه تولید یک درس. تهیه دروس بهتر نتیجه ی جانبی و ثانویه فرایند است ، اما نه هدف اولیه ی آن ( بختیاری ، 1387 ، ص 47 )
مفهوم عملیاتی درس پژوهی : گروهی از معلمان موضوعی خاص از برنامه ی درسی را برمی گزینند ، آن را به عنوان واحد کار طراحی ، اجرا و ارزشیابی می کنند و از محصول آن در تدریس بهتر استفاده می برند. یکی از اعضاء برنامه را اجرا و دیگران در جهت نیل به الگویی مشترک آن را نقد و اصلاح می کنند.