قابل توجه همکاران محترم:
متن کارگاه مجازی پدافند غیر عامل در ادامه مطلب میباشد:
فصل اول کلیات
مقدمه
جنگ بی تردید شگفت انگیزترین پدیده اجتماعی است و زندگی بشر همواره با موضوع جنگ همراه بوده است.
در کشور ما ایران پدیده جنگ بسیار آشنا و قابل لمس است. چه بسیار افرادی که در طول تاریخ ایران شاهد آن بوده اند، جمعی ارتباط تنگاتنگی با آن داشتند و بسیاری نیز خود مستقیما در آن شرکت کرده و جنگیده اند. امروزه نیز کشور ما با وجود انقلاب اسلامی و دارا بودن نظام ضد استکباری، ثروت های عظیم نفت و گاز و ورود به عرصه های فناوری نوین و انرژی هسته ای در معرض تهدیدات نظامی و غیر نظامی دشمنان این سرزمین قرار گرفته و دارد. از همین رو لزوم توجه به حفظ سرمایه های ملی دو چندان می شود.
بر همین اساس، در این متن آموزشی مباحث عمومی پدافند غیر عامل با چهار فصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل اول به کلیات پدافند غیر عامل که شامل تعاریف اهداف و اهمیت پدافند غیر عامل می باشد، اختصاص یافته است. در فصل دوم به اصول و مبانی پدافند غیر عامل پرداخته، فصل سوم پدافند غیر عامل در مقابل بمباران های هوایی را مورد بررسی قرار داده است و فصل چهارم به بسیج و پدافند غیر عامل و نقش موثر بسیجیان در آگاه سازی و اطلاع رسانی، امداد رسانی، آموزش آحاد مردم، افزایش توان دفاعی و رزمایش، مقابله با عملیات روانی دشمن، بازدارندگی و بالاخره نقش بسیج در حفاظت سیستم ها در جهت پایداری دستگاهها و کاهش آسیب پذیری دستگاهها، اختصاص یافته است. هدف از تهیه و تدوین این کتاب آموزشی آشنایی آحاد بسیجیان با پدافند غیر عامل، همچنین توسعه فرهنگ پدافند غیر عامل در بین آنها می باشد.
1. تعاریف
پدافند
عبارتست از هرگونه عملی که با استفاده از کلیه وسایل و امکانات موجود به منظور جلوگیری و مقاومت در مقابل پیشروی دشمن و انهدام نیروهای حمله کننده انجام می شود.
پدافند غیر عامل
عبارتست از به کارگیری مستقیم جنگ افزارها(موشک های زمین به هوا و هوا به توپخانه پدافند هوایی) و اقدامات ضدالکترونیکی به منظور خنثی نمودن یا کاستن آثار حملات هوایی دشمن بر روی اهداف مورد نظر آن
پدافند غیر عامل
به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نمود و یا میزان این خسارات وتلفات را به حداقل ممکن، کاهش داد.
تفاوت پدافند عامل و غیر عامل
تفاوت عمده این دو اصطلاح در نوع اجرای پدافند است که در دفاع عامل معمولا نیروهای مسلح با استفادهاز وسایل و تجهیزات نظامی در مقابل حمله دشمن دفاع می کنند. لکن در پدافند غیر عامل بدون استفاده از امکانات و تجهیزات نظامی و با استفاده از اصول پدافندی از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات وتاسیسات حیاتی و حساس و همچنین تلفات انسانی جلوگیری می شود و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل کاهش می دهند.
دفاع غیر نظامی
دفاع غیر نظامی، تقلیل خسارات مالی و صدمات جانی وارده بر غیرنظامیان در جنگ یا در اثر مخاطرات طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، آتش سوزی و خشکسالی و ... است.
2- اندیشه های دفاعی از منظر بزرگان
آنگاه که در میدان جنگ رویاروی دشمن قرار گرفتند، باید قرارگاه شما در دامنه کوهها و تپه ها و یا در کنار نهرها باشد تا پوشش و حفاظ شما گردد و شما را دشمن نگاهبانی کند، و باید جنگ را از یک سو و یا حداکثر دو سو با دشمن داشته باشید و قسمتهای دیگر، تکیه بر موانع طبیعی داشته باشد، تا دشمن قدرت نفوذ نداشته باشد.(حضرت علی علیه السلام)
رعایت اصول ایمنی و حفاظتی مراکز و صنایع و ایجاد پناهگاههای جمعی برای مردم و کارگران، که این اختصاص به زمان جنگ ندارد بلکه طریقه احتیاط در هر شرایط است(امام خمینی)
اگر محافظت نظامی نباشد، تمامی دستاوردهای فرهنگی، اقتصادی، علمی و سیاسی در یک نصف روز هدر می رود(مقام معظم رهبری)
هر جنگ بر پایه فریب، نیرنگ و خدعه استوار است و فرمانده واقعی کسی است که به هنرهای تظاهر، اختفا و استتار مجهز باشد(سون تزو)
3- تهدیدات و پدافند غیر عامل
پدافند غیر عامل با مفهوم کلی(حفاظت در برابر تهاجم، بدون استفاده از سلاح و درگیر شدن مستقیم) سابقه ای بس طولانی در تاریخ بشری به قدمت خلقت انسان و سایر جانداران دارد.
جنگ یکی از عناصر پایدار تاریخ بشری است، به طوری که جامعه شناسان آن را به عنوان یک پدیده و واقعیت اجتماعی قلمداد نموده اند. بشریت در طول پنج هزار سال تاریخ تمدن خود 14 هزار جنگ را دیده و در این جنگ ها بیش از 4 میلیارد انسان جان باخته اند. گفتنی است در طول چند هزار سال تمدن بشری صرفا 268 سال بدون جنگ و مناقشه سپری شده است و این در حالی است که به طور میانگین در طی 45 سال(از سال 1945 تا سال 1990) در کره زمین فقط سه هفته بدون جنگ را داشته ایم. جالب اینکه بیشتر این جنگ ها در کشورهای جهان سوم به وقوع پیوسته است.
در قرن بیستم شاهد بروز بیش از 220 جنگ و تلفات انسان، 200 میلیون نفری بوده ایم. میهن اسلامی ما طی سالهای اخیر بروز چهار جنگ مهم(جنگ تحمیلی، جنگ اول خلیج فارس، جنگ افغانستان و جنگ اخیر آمریکا و انگلیس علیه عراق) را شاهد است. وقوع مناقشات و جنگهای دیگری با اهداف ژئوپلتیک، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامی جزو اهداف راهبردی استکبار جهانی است.
تجارب حاصله از جنگهای گذشته خصوصا هشت سال دفاع مقدس، موید این نظر است که کشور مهاجم جهت در هم شکستن اراده ملت و توان اقتصادی، نظامی و سیاسی کشور مورد تهاجم، با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل، توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی و حساس می نماید.
امروز کشورهایی که طعم خرابی و خسارات ناشی ازجنگ را چشیده اند، جهت حفظ سرمایه های ملی و منابع حیاتی خود توجه ویژه ای به دفاع غیر عامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قائل شده اند. نمونه بارز آن کشور کره شمالی است که با اتخاذ سیاست و استراتژی تمرکز زدایی، در این راستا اقدامات بنیادی و اساسی قابل توجهی انجام داده است.
شایسته است این رهنمود و سخن حکیمانه امام راحلمان(ره) را فرا روی خود قرار دهیم که فرمودند:
در هر شرایطی باید بنیه دفاعی کشور در بهترین وضعیت باشد. مردم در طول سالهای جنگ و مبارزه، ابعاد کینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا وخود را لمس کرده اند باید خطر تهاجم جهان خواران در شیوه ها و شکل های مختلف راجدی تر بدانند.
لذا با توجه به ماهیت انقلابمان در هر زمان و در هر ساعت احتمال تجاوز مجدد را از سوی ابرقدرتها و نوکرانشان باید جدید بگیریم.
4- اهداف پدافند غیر عامل
1- کاهش قابلیت و توانایی سامانه های شناسایی، هدف یابی و دقت وهدف گیری تسلیحات آفندی دشمن بالابردن قابلیت بقا و استمرار عملیات و فعالیتهای حیاتی و خدمات رسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیر نظامی کشور در شرایط وقوع تهدید، بحران و جنگ
2- کاهش آسیب پذیری، خسارت، صدمات تاسیساتی، تجهیزات و نیروی انسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیر نظامی کشور در برابر تهدیدات و عملیات دشمن.
3- سلب آزادی و ابتکار عمل از دشمن.
4- صرفه جویی در هزینه های تسلیحاتی و نیروی انسانی
5- فریب و تحمیل هزینه های بیشتر به دشمن و تقویت بازدارندگی
6- افزایش آستانه تحمل مردم و نیروهای خودی در برابر تهاجم دشمن.
7- حفظ روحیه و انسجام وحدت و سرمایه های ملی کشور، حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور.
5- اهمیت پدافند غیر عامل
تجارب و شواهد ثبت شده در جنگهای گذشته تاریخ بشری و قرن حاضر، نمونه های مستدل و انکارناپذیری است که اهمیت حیاتی پدیده(دفاع غیر عامل) را آشکار و ثبت می نماید، موارد مشروحه زیر نمونه های بارزی از این اهمیت داشت:
1- به کارگیری اقدامات پدافند غیر عامل، موجب زنده ماندن و ادامه حیات و بقای نیروی انسانی می گردد.
2- دفاع غیر عامل موجب صرفه جویی اقتصادی در تسلیحات نظامی و پایداری زیر ساخت های کشور می شود.
3- دفاع غیر عامل، مراکز حیاتی، حساس و مهم را در برابر حملات و بمباران های هوایی و حملات زمینی دشمن حفظ نموده، خسارات و صدمات را کاهش داده و ادامه فعالیت و مقاومت در شرایط بحرانی و جنگ را ممکن می سازد.
4- اقدامات دفاع غیر عامل موجب تحمیل هزینه های بیشتر به دشمن و باعث بازدارندگی نیز می گردد.
5- دفاع غیر عامل موجب حفظ نیروها برای ضربه زدن در مکان و زمان مناسب به دشمن و سلب آزادی و ابتکار عمل دشمن و نیروی مهاجم می شود.
6- در مقایسه سه عنصر(تهاجم، دفاع عامل و غیر عامل) عنصر دفاع غیر عامل، مخارج و هزینه های کمتری دارد و از نظر اخلاقی، دید بشردوستانه و سیاسی، مفهومی صلح آمیز و دوستانه تری دارد.
7- دفاع غیر عامل، دفاعی است منطبق با سیاست خودکفایی و عدم وابستگی و استقلال کشور.
فصل دوم
اصول و مبانی پدافند غیر عامل
استتار
اختفا
پوشش
فریب
مکان یابی
پراکندگی
تفرقه و جابجایی
مقاوم سازی
اعلام خبر
1. استتار
الف) تعریف استتار: استتار که آن را اختفای حفاظتی نیز می نامند، به تغییر چهره یک جسم از دید معمولی به منظور پنهان کردن از دیدن افراد و اشیاء می باشد.
مفهوم کلی استتار، همرنگ و هم شکل کردن تاسیسات و تجهیزات با محیط اطراف است. تاسیسات و تجهیزات صنعتی و یا نظامی که در داخل بیابان، در محیط کشاورزی و یا در مجاورت مناطق مسکونی احداث می شوند، به سهولت قابل رویت، تشخیص و شناسایی هستند مگر آن که استتار شوند.
ب) روشهای استتار: سه روش اصولی در استتار عبارتند از: مخفی نمودن، همگون سازی و بدل سازی.
1) مخفی نمودن: پوشاندن کامل یک شی به وسیله انواع پرده های پوششی طبیعی یا مصنوعی. به عبارتی اختفای کامل یک شی به وسیله پوشش های فیزیکی است.
2) همگون سازی: به کارگیری وسایل استتار در بالا و اطراف هدف به طوی که شی با زمینه طبیعی اطراف آن نوعی هم آمیختگی ایجاد کند.
3) بدل سازی(شبیه سازی): اقدام اصلی در بدل سازی، تغییر قیافه هدف حقیقی و اصلی و استفاده از تجهیزات و تاسیسات کاذب و فریبنده در فاصله ای مجازی و منطقی از هدف حقیقی می باشد.
ج) تکنیکهای استتار: 1) رنگ آمیزی: رنگ آمیزی پروژه ها یکی از ساده ترین و در دسترس ترین روش های استتار به شمار می آید که به طور گسترده ای از آن استفاده می شود. از این روش می توان به طور مستقل و یا در ترکیب با سایر روشهای استتاری استفاده کرد
2) تورهای استتاری: تورها، ساختارهایی هستند که برای مخفی سازی نیروها، تاسیسات و تجهیزات در مقابل دشمن و یاتغییر شکل خارجی آنها استفاده می شود.
2- اختفاء
الف) تعریف اختفا:
اختفاء یا پنهان کاری به کلیه اقداماتی اطلاق می شود که مانع از قرار گرفتن تاسیسات و تجهیزات در دید دشمن گردیده و یا تشخیص تاسیسات و تجهیزات و همچنین انجام فعالیت های خاص را برای او غیر ممکن یا مشکل می سازد.
ب) مهم ترین اقدامات اختفاء:
1- دفن مین ها
2- قرار دادن وسایل نقلیه زیر درختان
3- قراردادن تجهیزات در مواضع سرپوشیده
4- پوشش وسایل نقلیه و تجهیزات با شبکه های توری
5- اختفاء جاده و موانع با پوشش های خطی
3 – پوشش
الف: تعریف پوشش
پوشش به معنای پنهان سازی و حفاظت تاسیسات، تجهیزات، تسلیحات و نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می باشد.
دود و عملیات دود یکی از عوامل مهم در ایجاد پوشش برای سپاه، تجهیزات، تسلیحات و تاسیسات به شمار می آید.
امتیاز بهره مندی از مواد پوششی، دود مانند بخار آب، مه و ... از جمله موادی هستند که باعث افزایش پشتیبانی از نیروها، در اختیار فرمانده قرار می دهند.
ب) امتیازات استفاده از دود و مواد پوششی:
1) کاهش توانایی دید و ایجاد اختلال در ارتباط دشمن
2) اختفای نیروهای خودی و فریب دشمن
3) فراهم ساختن ابزار تشخیص و علامت دهی
4) کم اثر نمودن یا غلبه بر تسلیحات انرژی زای مستقیم دشمن
5) تقویت اثرگذاری سیستم تسلیحاتی نیروهای خودی
4- فریب
الف) تعریب فریب:
کلیه اقدامات طراحی شده حیله گرانه ای است که موجب گمراهی و غفلت دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحیح از توان کمی و کیفی طرف مقابل گردیده و او را در تشخیص هدف و هدفگیری با شک و تردید مواجه می نماید.
ب) نمونه ای از فریب و خدعه در جنگ های صدر اسلام:
هنگامی که رسول اکرم(ص) نیروهای خودی را برای فتح مکه به حرکت درآورد، ابتدا اجازه نداد کسی تصور کند که قصد فتح مکه را دارد. از سوی دیگر نیز خدعه ای به کار برد و بخشی از نیروهای خود را همزمان به فرماندهی(ابن قتاده بن ربغی) به سوی بطن اضم یعنی مکانی که میان ذی خشب و ذی مره از سرزمین های تهامه بود فرستاد تا دشمن را از هدف اصلی خود غافل و گمراه سازد.
5- مکان یابی
الف) تعریف مکان یابی: مکان یابی، انتخاب بهترین و مطلوب ترین نقطه و محل استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیتها را به بهترین وجه امکان پذیر سازد.
ب) فواید مکان یابی صحیح:
تجربه نشان داده است که مکان یابی صحیح و مطلوب می تواند مقدار بسیار زیادی از معضلات و مشکلات استتار و اختفاء را حل و فصل نموده ضمن آن که تهدیدات و آسیب پذیری های احتمالی را نیز کاهش و تقلیل دهد.
6- پراکندگی
الف) تعریف پراکندگی:
پراکندگی عبارت از گسترش و بازنمودن تاسیسات و تجهیزات، به منظور کاهش آسیب پذیری آنها در برابر حملات هوایی دشمن
ب) پراکندگی تاسیسات و استحکامات:
برای حفاظت بعضی از تاسیسات و استحکامات، ضمن رعایت مباحث سازه ای، باید به موضوع مهم پراکندگی نیز پرداخت. اقدامات پراکندگی، یک نوع صف آرایی عمدی تاسیسات و تجهیزات در سطح گسترده ای از یک منطقه بوده و باید به عنوان یک روش اساسی برای حفظ بقاء، کاهش آسیب پذیری و بالا بردن آستانه مقاومت در برابر حملات دشمن، مورد توجه قرار گیرد.
7-تفرقه و جابجایی
تفرقه را جداسازی یا بخش هایی از تجهیزات متحرک یا قابل حمل از محل اصلی و انتقال آنها به محل دیگر در زمان بحران به منظور کاهش آسیب پذیری و تقلیل خسارات و تلفات احتمالی معنی و تعریف کرده اند.
اصل تفرقه و جابجایی همچنین شامل جایجایی نیروی انسانی و استفاده حداقل از کارکنان در محل های مخاطره آمیز نیز می گردد. مانند انتقال هواپیماهای مسافربری به فرودگاههای دورتر از برد سلاح های دشمن و یا انتقال تجهیزات حساس و ارزشمند قابل حمل از محل اصلی به محلی که به علت توجه کمتر دشمن به آن محل، دارای امنیت و حفاظت بالاتری است.
8- مقاوم سازی و استحکامات
با توجه به نقش حساس دفاع غیر عامل در حفظ حیات اجتماعی و دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی یک کشور، تحقق بخشیدن به ابعاد مختلف آن و ایجاد سازمان های امن از ضروری ترین اقدامات به شمار می آید که باید در این رابطه صورت گیرد. اهمیت این موضوع برای کشور ما ایران که بر حسب شرایط خاص جغرافیایی و استراتژیکی و همچنین اتخاذ سیاست مستقل ملی، همواره در معرض هجوم دائمی قدرتهای بزرگ و استکباری قرار دارد، کاملا محسوس است.
9- اعلام خبر
الف) تعریف اعلام خبر: آگاهی و هشدار به نیروهای خودی مبنی بر نزدیک بودن عملیات تعرض دشمن در اصطلاح، اعلام خبر می باشد. این هشدار که برای آماده شدن صورت می گیرد، ممکن است چند ساعت، چند روز و یا زمان طولانی تر از آغاز مخاصمات اعلام شود.
ب) مراحل اعلام خطر:
اعلام خطر حملات هوایی دشمن در دو مرحله انجام می شود:
1) مرحله اول: آماده باش
2) مرحله دوم: اعلام خطر اصابت(برخورد)
اعلام خطر آماده باش شامل اطلاعاتی است که سریعا از طریق سیستم های خبری و پخش اطلاعات تاکنیکی به وسیله آژیر اعلام خطر و از شبکه پخش اخبار جنگ ابلاغ می شود.
بدین ترتیب می توان با اعلام خطر به موقع، فرصت مناسب جهت پناه بردن نفرات به یک منطقه امن و انجام اقدامات دفاعی لازم به ویژه شبکه دفاع ضد هوایی و واکنش سریع نیروهای نظامی در مقابل حملات هوایی دشمن را فراهم ساخت و تلفات جانی و مالی به انسان، تجهیزات و تاسیسات را به حداقل رسانید.
فصل سوم
پدافند در مقابل بمباران های هوایی
تعاریف
اقدامات عمومی در وضعیت های مختلف
جانپناه
پناهگاهها
تعاریف و اصطلاحات
جان پناه
جان پناه محلی است که در مواقع اضطراری با حملات موشکی و هوایی غافلگیرانه که فرصت رفتن به پناهگاه وجود ندارد، مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند تا حدودی جان انسان را در مقابل بمباران حفظ کند
پناهگاه
پناهگاه مکانی است که در مقابل اصابت ترکشها و امواج، مستحکم و ایمن باشد و بتواند جان انسان را حفظ و آوار را تحمل نماید.
پناهگاه سریع الاحداث
پناهگاه جاهایی هستند که بنا به اضطرار در کوتاه ترین زمان ساخته می شوند.
اقدامات عمومی در وضعیت های مختلف
1- شناسایی وضعیت ها و علایم
وضعیت زرد: آژیر ممتد در 3 دقیقه، بیانگر آن است که احتمال حمله هوایی وجود دارد ولی قطعی نیست.
وضعیت سفید: دو آژیر ممتد با فاصله زمانی یک دقیقه، علامت این است که حمله هوایی خاتمه یافته است.
وضعیت قرمز: صدای این آژیر با زیر و بم متوالی و فاصله 3 تا 4 دقیقه ای است، یعنی حمله هوایی انجام خواهد شد.
اقدامات عمومی در وضعیت های مختلف برای حفظ جان باید تحت هر شرایط با اعلام وضعیت قرمز به پناهگاه پناه برد تا از ترکش ها و ریختن آوار مصون ماند. برای رسیدن به انی منظور لازم است در اسرع وقت پناهگاهی مطمئن در نزدیکترین نقطه به محل اقامت و کار احداث نمود. قبل از آغاز بحث پناهگاه، متذکر می شویم تا زمانی که ساختن پناهگاه در منزل و محل کار شروع نشده باید در هنگام بمباران از جان پناههای موجود در ساختمان ها و اماکن عمومی استفاده کرد.
2- جان پناه
این جان پناهها ممکن است در اکثر ساختمان ها وجود داشته باشند که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:
الف) جان پناههای موجود در منازل:
1) زیرزمین، استفاده از طبقات پایین در ساختمان های چند طبقه و پارکینگ های مستحکم
2) حوضها، استخر کم عمق و یا آبنما با حداقل عمق 30 سانتی متر که بتوان در آن درازکش خوابید.
3) زیر پله های ساختمان
4) کنار ستون های مستحکم، بین ستون ها و سقف های با عرض کم
ب) جان پناه های موجود در اماکن عمومی و محل کار:
1) جوی، نهر، گودال و بریدگی های کنار خیابان
2) پاساژها و مغازه های مستحکم در سطح زمین
3) استفاده از طبقات همکف و زیرزمین در ساختمانهای چند طبقه
4) زیر پله های مستحکم و تونل ها
5) کانال ها، مترو و زیر زمین(در صورت وجود) معابر امن
6) پناه در کنار درختان تنومند و قطور
3- پناهگاهها
پناهگاهها باید بتوانند در مقابل اثرات ناشی از جنگ افزارهای متعدد، از قبیل انفجار، ترکش، هوای آلوده ناشی از دود، غبار و هرگونه آلودگی ناشی از احتراق و اشتعال یا انفجار مواد منفجره، مقاوم باشند.
الف) انواع مختلف پناهگاه:
1) پناهگاههای موجود
اصولا ساختمان های شهرها قسمت هایی دارند که در مواقع آژیر قرمز می توان از آن به عنوان پناهگاه استفاده کرد. ضمنا اکثر این ساختمان ها که می تواند مورد استفاده عموم قرار گیرد(که توسط شهرداری شناسایی و تابلو راهنمایی پناهگاه کنار آنها نصب گردیده است). از جمله پناه گاههای موجود و مهم می توان به مترو اشاره نمود که امروزه به عنوان بهترین پناهگاه عمومی تلقی می شود.
در برخی از کشورها متروها(به هنگام حملات دشمن) به گونه ای تعبیه شده اندتا مأمن مناسبی برای شهر نشین ها شود.
در کشور کره شمالی هم که با تهدید آمریکا روبروست پدافند غیر عامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. معابر، مترو و ایستگاههای زیرزمینی شهر پیونگ یانگ در عمق بین 90 تا 105 متری زمین احداث شده اند، بسیاری از کارخانجات صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته اند و هواپیماهای نظامی پس از فرود می توانند در تونل های حفر شده مخفی شوند.
در حال حاضر در شهر تهران و برخی از کلان شهرهای ایران خطوط مترو ساخته شده و یا در حال ساخت است مجریان و مسئولین می توانند با مطالعه کامل از هم اکنون متروها را به عنوان پناهگاه عمومی برای حفاظت مردم در مقابل بمباران های هوایی و موشکی مطرح کنند.
2) پناهگاه سریع الاحداث
پناهگاه هایی هستند که بنا به اضطرار در کوتاه ترین زمان ساخته می شوند. لکن باید ضمن سریع الاحداث بودن از استحکام کافی برخوردار باشند و نکات ایمنی در آنها دقیقا رعایت شود تا در مقابله با بمباران های گسترده دشمن مستحکم و مقاوم باقی بمانند.
3) پناهگاه سریع الاحداث در محل کار
ساخت این گونه پناهگاهها همانند پناهگاههای سریع الاحداث منازل است با این تفاوت که ظرفیت آنها باید بیشتر باشد. این پناهگاهها را مسئولان ذی ربط با هم کاری مردم می سازند.
پناهگاههایی که برای اماکن عمومی و مدارس احداث می گردد باید ضمن داشتن استحکام لازم در حداقل ظرفیت ساخته شود.
حداکثر ظرفیت پناهگاههای سریع الاحداث عمومی 25 نفر است البته پناهگاههای عمومی توسط تونل می تواند به یکدیگر ارتباط داشته باشد.
ب) توصیه های بهداشتی در استفاده از پناهگاهها
1. مقدار آب مورد نیاز برای هر فرد در 24 ساعت در پناهگاه 5/2 لیتر می باشد، آن را بیهوده مصرف نکنید.
2. آب سالم را باید در ظروف مطمئن و درپوش دار نگه دارد.
3. در شرایط اضطراری و حساس، ذخیره کردن آب سالم امری ضروری و حیاتی است.
4. آب ذخیره شده را در معرض تابش نور قرار ندهید و روی آن را خوب بپوشانید، زیر آب در تاریکی سالم تر می ماند.
5. در پناهگاه از مواد غذایی استفاده کنید تا احتیاج به پختن و نگهداری در یخچال ندارد. این منابع غذایی به حساب می آیند.
6. مواد غذایی(نان، سبزی، حبوبات، و ...) را در ظروف بسته نگهداری کنید.
7. در پناهگاه لازم است وسایل بهداشتی مانند: حوله، قرص تصفیه آب(قرص کلر) مواد پاک کننده، مواد ضد عفونی کننده(ساولن، دتول، هالامید و ...) کیسه نگهداری مواد غذایی، کیسه زباله و .... نگهداری شود.
8. سبزی و میوه ها را قبل از مصرف ضد عفونی کنید.
9. ساختمان پناهگاه باید محکم بوده و از مصالحی ساخته شده باشد که حشرات، جوندگان، و حیوانات ولگرد نتوانند به داخل آن نفوذ کنند.
10. باید دانست که حشرات وجوندگان عامل بسیار مهمی جهت پخش عوامل میکروبی دشمن می باشند، بنابراین از ورود آنها به پناهگاه جلوگیری کنید.
11. از بردن وسایل گرم کننده(چراغ، بخاری و ...) نفتی و گازسوز به پناهگاه خودداری نمایید.
12. از مصرف آب و غذای نگهداری شده در ظروف باز خودداری کنید.
فصل چهارم
بسیج و پدافند غیر عامل
عرصه های فعالیت های بسیج
نقش بسیج در آگاه سازی
نقش بسیج در امداد و نجات
نقش بسیج در مدیریت بحران
نقش بسیج در آموزش آحاد مردم
نقش بسیج در ارتقاء توان رزم و رزمایش ها
نقش بسیج در عملیات روانی
نقش بسیج در بازدارندگی
نقش بسیج در حفاظت سیستم ها
عرصه های فعالیت بسیج و نقش بسیجیان در آن
در این فصل کوشش شده تا به اختصار برخی عرصه های فعالیتی بسیج و نقش آحاد بسیجیان در زمینه پدافند غیر عامل بررسی شود.
در یک نگاه کلی می توان به نمونه هایی از عرصه های فعالیت بسیج در زمینه پدافند غیر عامل که در زیر آمده است اشاره نمود:
1. عرصه آگاه سازی و اطلاع رسانی
2. عرصه امداد و نجات
3. عرصه مدیریت مردم در زمان جنگ(مدیریت بحران)
4. عرصه آموزش آحاد مردم
5. عرصه ارتقاء توان رزم و اجرای رزمایش های پدافند غیر عامل
6. عرصه عملیات روانی
7. عرصه بازدارندگی
8. عرصه حفاظت سیستم ها، کاهش آسیب پذیری دستگاهها در پایداری دستگاهها و ...
1. نقش بسیج در آگاه سازی و اطلاع رسانی
بسیج به دلیل حضور در تمام سطوح و ابعاد جامعه، داشتن فرهنگ غنی و ارزشمند، همچنین ساختار و سازمان نهادینه شده، قابلیت پیگیری و تحقق این مهم را دارد. فقط لازم است این نیاز مورد توجه واقع شود تا با اندک تغییراتی در ساختار و سازمان، ساز و کار لازم فراهم گردد و با جذب یا آموزش نیروی انسانی مورد نیاز و با مدیریتی متعهد و متخصص، آن را عملی کرد. این کارکرد «خود بسیج» را به عنوان »نگرش اصلی عموم» افراد جامعه در خواهد آورد.
امر اطلاع رسانی در رسانه بسیج، با اصل مهم رسالت محوری در قبال «مردم و نظام» صورت می گیرد. در این مدل فعالیت رسانهای، هیچ چیز جز نظام و مردم مورد توجه نیست، یعنی خدمت رسانی به مردم که راهبرد نظام اسلامی و یکی از اهداف مهم آن به شمار می رود، توسط رسانه ای به نام بسیج همواره رصد می شود و آسیب ها، مشکلات، نواقص و نارسائی ها را ارائه می دهد.
سازمان بسیج با بهره مندی از شبکه فعال و منسجم و آگاه با حضور سازمان یافته بسیجیان در امر آگاه سازی به موقع آحاد مردم نقش به سزایی را دارد.
2-نقش بسیج در امداد و نجات
بسیج در انجام وظایف با استفاده از نیروهای بسیجی سازمان یافته در قالب گردانهای عاشورا، الزهرا(س)، امداد و نجات و سایر گروههای مقاومت به منظور کمک دستگاههای دولتی که مسئولیت اصلی امر امدادرسانی را به عهده دارند آمده و در اجرای وظایف زیر انجام ماموریت می کند.
تجسس و آواربرداری، کمک به برقراری امنیت، انجام کمک های اولیه پزشکی، هدایت و انتقال مجروحین و مصدومین به مراکز درمانی و امدادی، توزیع نیازمندی های امدادی و بهداشتی، کمک به امر توزیع مواد غذایی، پوشاک، و ...، اطفاء حریق هنگام بروز حوادث و سوانح با همکاری سازمان آتش نشانی، گندزدایی، دفع آفات و دفن اموات و احشام...
بدیهی است آنگاه این اقدامات ارزش پیدا می کنند که نیروهای بسیجی با حضور در برنامه های آموزشی و رزمایش ها به صورت جدی فنون لازم را آموخته و در موقع عمل با سازماندهی منسجم اجرای ماموریت نماید.
3-نقش بسیج در مدیریت بحران
بحران فرایندی است که در نتیجه یک سری عوامل طبیعی و غیر طبیعی سبب به خطر افتادن جان انسان ها یا آسیب پذیری، بیماری، فاجعه یا به خطر افتادن امنیت جوامع یا اموال ملی و مردمی می شود.
در مدیریت بحران، لازم است علم و هنر، برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ باشد.
هدف مدیریت بحران، پیش بینی خطرات و فاکتورهای منجر به بحران، برنامه ریزی و آمادگی برای مقابله با بحران های احتمالی، مقابله با بحران ها و ارائه راه کارهای مناسب برای رفع شرایط بحران زا و در نهایت ایجاد شرایط مناسب است. بسیج در مدیریت بحران به دو روش ایفاء نقش می نماید.
روش اول نقش مستقیم:
در این روش بدون به کارگیری و همکاری سازمان های دولتی می تواند در شرایط بحران مستقیما وارد عمل شود مانند: شناسایی مکان های امن و مقاوم، مکان های مناسب جهت اسکان، مکان مناسب جهت انتقال و نگهداری اموال عمومی و مردم، سازماندهی گردان ها و گروههای مقاومت، برقراری تأمین حفاظت و امنیت در مکان های تخلیه شده و پناهگاهها.
روش دوم نقش غیر مستقیم:
در این روش بسیج با استفاده از نیروهای بسیجی سازمان یافته خود در واقع به صورت مشارکتی با سازمان های دولتی در مدیریت بحران ایفای نقش می کند.
4. نقش بسیج در آموزش آحاد مردم
برای تحقق و اجرای هر ماموریت و رسیدن به هدف، سه عامل اصلی مورد نیاز است. عامل نیروی انسانی، عامل تجهیزات و امکانات مورد نیاز و عامل سوم آموزش است. شاید عوامل دیگر نظیر روحیه، انضباط، ایمان و مسائل دیگر هم وجود داشته باشد که در اجرای ماموریت تاثیر گذار باشد لکن سه عامل فوق نقش اساسی و تعیین کننده دارد اگر چنانچه نیروی انسانی و تجهیزات وجود داشته باشد اما آموزش نباشد آن دو عامل کارایی لازم را نخواهند داشت. بنابراین آموزش می تواند نقش مهمی در اجرای ماموریت داشته باشد.
حضور بسیج در روستاها، شهرها، محله ها، اداره ها، کارخانه ها، مراکز صنعتی، آموزشی، تجاری، اقتصادی، و ... می تواند در آموزش آحاد مردم در زمینه های مختلف از جمله در مورد پدافند غیر عامل و آشنایی آحاد مردم با دفاع در برابر تجاوز دشمن نقش مهمی داشته باشد.
همگان با آموزش های تخصصی در زمینه های مختلف اجرای آموزش های اعتقادی و سیاسی به منظور افزایش ایمان، معرفت دینی، بصیرت سیاسی و انقلابی در بین مردم از ضروریات است.
نقش نیروهای بسیجی در کنار برنامه ریزی صحیح متولیان امر تعلیم و تربیت در فراگیران آموزش های فوق که از جایگاه قانونی خوبی هم برخوردار است بسیار مهم و اساسی است.
بسیجیان با حضور در دوره های آموزشی بسیج مثل:
آموزش های عمومی مقدماتی و تکمیلی و آموزش های تخصصی، عرضی توجیهی و مهارتی و همچنین درس آمادگی دفاعی دانش آموزان می توانند ضمن فراگیری اصول و مبانی پدافند غیر عامل و شیوه های مقابله با مخاطرات طبیعی به مهارتهای لازم رسیده و در شرایط اضطرار و مورد نیاز در اجرای ماموریت های پدافندی و امدادی انجام وظیفه نماید.
5- نقش بسیج در ارتقاء توان رزم و اجرای رزمایش
بسیج به منظور افزایش توان آمادگی و کارآمدسازی سازمان خود به صورت نوبه ای و منظم، تمرینات و رزمایش های عمومی و تخصصی را در سطح کشور اجرا می نماید. که از جمله رزمایش های مهم بسیج در راستای ایجاد آمادگی بسیجیان در زمینه های امداد و نجات و پدافند غیر عامل است.
رزمایش پدافند غیر عامل و امداد و نجات:
نیروهای بسیجی در تمرینات و رزمایش های پدافند غیر عامل و امداد و نجات به صورت جداگانه در قالب سازمان گردان های عاشورا و الزهرا(س)، گردان های امداد و نجات، گروههای مقاومت رزمی و امدادی در طول سال اقدام به اجرای تمرینهای تاکتیکی و رزمایش های پدافندی و امدادی می نمایند.
در این تمرینات بسیجیان آموخته های خود را در آموزش های عمومی و تخصصی که شامل: انواع تاکتیک های پدافند غیر عامل، خودامدادی و دگرامدادی، آواربرداری، تخلیه و حمل مجروحین، تخلیه ساکنین و ... می باشد را به مرحله تمرین گذاشته و با ایجاد آمادگی در بدنه بسیج بنا به ضرورت و نیاز در ماموریت های پدافند غیر عامل و دفاع غیر نظامی(امداد و نجات و مردمیاری) به کارگیری می شوند.
7.نقش بسیج در بازدارندگی
حضور به موقع و سریع بسیج(واکنش سریع) در صحنه های مختلف با ایجاد یک سیستم منسجم و مجهز می تواند نقش به سزایی در افزایش قدرت بازدارندگی کشور در مقابل تهدیدات احتمالی داشته باشد که به طور مثال می توان به نمونه های زیر اشاره نمود:
1) حضور گسترده و مستمر بسیجیان در رده های مقاومت
2) حضور در فراخوانها، رزمایش ها و اردوهای رزمی و امدادی فرهنگی.
3) حضور در صحنه های مختلف سیاسی، نظامی، اجتماعی
8-نقش بسیج در کاهش آسیب پذیری و حفاظت سیستم ها، دستگاهها و محلات
یکی از نقش ها و کارکردهای بسیج در مورد مسایل امنیتی و حفاظتی می باشد. در زمان بحران دشمن اقدام به از کارانداختن تاسیسات، ایجاد هرج و مرج، سرقت، برهم زدن آرامش و نظم عمومی در کلیه دستگاهها، کارخانه ها، صنایع، اداره ها، اصناف و اماکن اقتصادی می نماید. بسیج با اتکا به نیروهای سازمان یافته، آموزش دیده، آماده و شجاع به عنوان یک مجموعه کارآمد و دارای ظرفیت و قابلیت های بالا در زمینه های مختلف می تواند نسبت به برقراری امنیت و حفاظت مشارکت کند.
نیروهای بسیجی آموزش دیده با توانایی انجام ماموریت های دفاعی و امنیتی به منظور کمک به نیروهای امنیتی و انتظامی نسبت به برقراری حفاظت و امنیت در مواردی از قبیل حفاظت از تاسیسات، حفاظت از اماکن، حفاظت از محله ها در شرایط بحرانی انجام ماموریت می نماید.
منابع و مآخذ:
1) موحدی نیا، جعفر، مفاهیم نظری و عملی دفاع غیر عامل – مرکز برنامه ریزی و تالیف کتابهای درسی، ستاد مشترک سپاه تهران، 1385
2) نیروی زمینی سپاه، دفاع غیر نظامی – مرکز فناوری آموزشی – تهران 1379
3) شیرازی، محمد، جنگ روانی و تبلیغات، دانشگاه فرماندهی ستاد- تهران 1376