روش مشارکتی و فعال در فرایند تدریس

استفاده از روش مشارکتی و فعال در فرایند تدریس هدف از آموزش و پرورش ارتقای یادگیری است، به گونه ای که بر پایه چهار ستون یادگیری برای دانستن، انجام دادن، با هم زیستن و زیستن استوار است. در تحقق این هدف، یعنی ارتقای یادگیری، هر یک از عناصر نظام آموزش و پرورش نقش ویژه ای بر عهده دارند. از این میان، نقش برنامه های درسی که به وسیله معلم در کلاس درس به اجرا گذاشته می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین برنامه درسی باید به گونه ای سازماندهی شود که دانش آموزان را برای زندگی در جامعه ای که به سرعت در حال پیشرفت و تغییر است، آماده کند. رویکرد یادگیری پژوهش محور فرصت یادگیری از طریق عمل را برای دانش آموزان در زمینه موضوع های مورد علاقه شان به گونه ای فراهم می کند که به رشد مهارت های زندگی آنان منجر شود. دانش آموزان علاوه بر کسب تعدادزیادی از مهارت های زندگی بتوانند به تولید دانش و استفاده از اصول جستوجوگری نظام مند برای معنا بخشیدن به آنچه آموخته اند و عمل به آن در کلاس درس و خارج از آن مبادرت ورزند. برای اجرای یک تدریس خوب معلم باید با توجه به:هدف های آموزشی، محتوای تدریس، نیازها و علایق دانش آموزان، امکانات موجود (زمان، فضا، وسایل و...)، تراکم دانش آموزی و... مناسب ترین شیوه را برای یک تدریس مطلوب انتخاب کند. در یک جلسه تدریس ،ما نباید الزاما فقط از یک روش استفاده کنیم و بر حسب موقعیت می توانیم ترکیبی از الگوها و روش های تدریس را مورد بهره برداری قرار دهیم برای انجام این مهم باید شناخت، توانایی و مهارت فراوان در به کار بردن الگوهای متنوع تدریس داشته باشیم. یکی از روش های تدریس روش مشارکتی وفعال است که در این مقاله به نحوه اجرای ، روشها و محاسن و مزایای و دروسی که می توان با این روش تدریس کرد پرداخته می شود . تعریف تدریس مشارکتی: (( مشارکت به معناي وسيع كلمه، عبارت از اتحاد و هماهنگي منابع و كوششهاي هر فرد در تلاش مشترك براي نيل به نتايجي كه توسط همگان جستجو مي شود، می باشد))و. تدریس مشارکتی؛ (( نوعي رابطه ي بين فردي است كه نه تنها با همكاري، بلكه با حساسيت نسبت به نيازهاي ديگران مشخص است)): وظیفه اصلی معلم در تدریس مشارکتی: وظیفه اصلی معلم ایجاد زمینه مشارکت ، همکاری و همیاری گروهی میان دانش آموزان می باشد. کاراو ایجاد رقابت نیست، بلکه ایجاد رفاقت و همکاری و صمیمیت میان آنهاست. فلسفه وجودی تدریس مشارکتی دقیقا" به همین سبب است .اگرچه، به خاطر وجود برخی تفاوت های فردی درمیان دانش آموزان همچون، وپژگی های هوشی، شخصیتی، زمینه خانوادگی و... رقابت میان دانش آموزان ایجاد خواهد شد. اما وظیفه ما به عنوان یک معلم حرفه ای، این نیست که به آن دامن بزنیم . بلکه ، معلم باید تمام تلاش خود را معطوف به این هدف نماید، که دانش آموزان موفقیت خود را منوط به موفقیت دیگران بدانند. در واقع به این شعار اعتقاد پیدا کنند که یا ((همگی غرق می شویم و یا همگی نجات پیدا می کنیم)). در این صورت است که دانش آموزان قوی تر، دست سایردانش آموزان را خواهند گرفت. تدریس مشارکتی برای دانش آموزان از چه سنی قابل اجرا است ؟ صاحبنظران تعلیم وتربیت معتقدند یادگیری هنگامی به صورت صحیح انجام می شود که دانش آموزان شخصا به جستجو وفعالیت وکشف مجهول ویا راه حل مسئله اقدام نمایند واین از هشت سالگی امکان پذیر است به شرط این که به صورت فردی انجام گیرد . کارشناسان علم تعلیم و تربیت الگو تدریس فردی را در زمره روشهای فعال یادگیری می دانند . از 8 تا12 سالگی میتوان یادگیری را به صورت مشارکت دانش آموزان با معلم برای ایجاد عادت وتحقیق فردی و شخصی و استقلال در اندیشه انجام داد این عمل باعث کاهش قابل ذکر روشهای تلقینی و گفتاری و تبدیل کلاس به کارگاه و آزمایشگاه برای تجربه و خودآموزی میشود ودر عین حال میل اجتماعی را در بین کودکان افزایش میدهد . قابل ذکر است گرچه مشارکت در این سنین بین معلم و شاگردان انجام میگیرد ولی معلم جز در مواقع ضروری دخالت نمیکند .دانش آموزان به منظور دست یابی به نتایج مطلوب آزاد گذاشته میشوند و معلم با توجه به تفاوتهای فردی دانش آموزان از نظر سطح علمی و عقلی آنها را در گروه مناسب قرار میدهد . از روش مشارکت ، برای تدریس چه دروسی میتوان استفاده کرد ؟ روش تدریس مشارکتی برای تدریس دروس علوم انسانی همچون فارسی، دینی، علوم اجتماعی و قسمت متن زبان انگلیسی و عربی وعلوم پایه مانند: ریاضی،شیمی،زیست شناسی،زمین شناسی و نیز تمرین های زبان انگلیسی و عربی و فعالیت های کارگاهی مانند حرفه وفن کاربرد دارد. ويژگيهاي كلاس مشاركتي تغيير مناسبات بين معلم و دانش آموزان • توزيع دانش ميان معلم و شاگردان • تقسيم قدرت بين معلم و شاگردان • ايفاي نقش ميانجي ( معلم به دانش آموزان كمك مي كند تا ياد بگيرند كه چگونه ياد بگيرند ) • تشكيل گروههاي دانش آموزان به شكل نا متجانس نقش هاي معلم در كلاس مشاركتي • آماده كردن محيطي غني براي كسب دانش جديد، به كار گروهي ، حل مسأله و ... • الگو دهي به دانش آموزان براي مشاركت در تفكر ( هم در محتوا و هم در فرآيند ) بين هم كلاسي‌ها • آماده سازي دانش آموزان براي احساس مسئوليت در قبال يادگيري از طريق دادن باز خورد، جهت دهي مجدد و كمك در بكارگيري استراتژيها نقش هاي دانش آموزان دركلاس • تعيين وانتخاب اهداف يادگيري از طريق تعامل با معلم . • طراحي تكاليف يادگيري و در گير شدن با آن با انگيزه تمايل قوي تر . • خود سنجشي عملكرد يادگيري و سنجش كار گروهي روش اجرای تدریس مشارکتی برای دروس علوم انسانی 1- دانش آموزان رادر گروه های نا متجانس تقسیم بندی نمایید. 2- محتوای درس جدید را با توجه به تعداد گروه های کلاس تقسیم بندی نمایید. مثلا" اگر4 گروه دارید، محتوای درس را هم به4 قسمت مساوی تقسیم کنید. 3- مطالعه هر قسمت از محتوای درس را به یک گروه اختصاص دهید. مثلا" قسمت اول را برای گروه 1 ، قسمت دوم را برای گروه 2، و الی آخر. 4- برای مطالعه، زمان مشخص و یکسانی را در اختیار گروه ها قرار دهید. 5- پس از اتمام زمان مطالعه، از دانش آموزان داخل گروه بخواهید که آنچه را که یاد گرفته اند به دوستان هم گروهی خود توضیح دهند. پس از این کار اگر احیانا" عضوی از اعضای گروه مطلب خود را به درستی یاد نگرفته بود. اعضای دیگر موظف هستند، به او یاد دهند. 6- دراین مرحله، از دانش آموزان خواسته می شود طوری در گروه های دیگرپخش شوند که از هر بخش درس، یک نماینده در آن گروه حضور داشته باشد. یعنی هر گروه در بر گیرنده تمامی محتوای درس باشد. 7- در اینجا، از دانش آموزان خواسته می شود، هر آنچه را که یاد گرفته اند در اختیاراعضاء دیگر گروه قرار دهند . آنچه که رعایت آن در این مرحله مهم است ؛ توضیح یکایک و به ترتیب افراد طبق محتوای درس می باشد. یعنی اول کسی توضیح می دهد که بخش اول درس را مطالعه کرده سپس فردی که بخش دوم را ، تا این که کل محتوای درس به اتمام برسد. 8- مرحله آخر، نوبت توضیح یکی از نمایندگان گروه هاست که آنچه را که یاد گرفته ا ند در جلوی کلاس، به تمامی دانش آموزان ارائه نماید. معلم درتمام مراحل راهنمای دانش آموز است وفقط در صورت این که متوجه شود قسمتی از محتوای درس را فرا نگرفته اند ، آن قسمت را توضیح میدهد . روش اجرای تدریس مشارکتی برای دروس علوم پایه مراحل اجرای تدریس : 1- مرحله اول : در این مرحله، معلم ابتدا درس جدید را به طور کامل برای دانش آموزان تدریس می کند. 2- پس از تشکیل گروه های نا متجانس، به هر گروه یک تمرین ارائه می شود تا آن را حل نمایند. 3- دانش آموزان داخل گروه موظف هستند ابتدا خود به تنهایی آن تمرین را حل نموده ، سپس آن را داخل گروه بیاورند. 4- گروه ها موظف هستند، آنچه را که به تنهایی انجام داده اند به اعضای گروه خود توضیح دهند. صرف ارائه جواب نباید ملاک عمل قرار گیرد. بلکه فرایند حصول به جواب مد نظر می باشد. 5- درمرحله آخر، از نمایندگان گروه ها درخواست می شود تا تمرین خود را پای تابلو نوشته و مراحل انجام آن را به کل کلاس توضیح دهند. محاسن استفاده از روش تدریس مشارکتی - اعنماد به نفس دانش آموزان افزایش پیدا می کند. - تمايل دانش آموزان به مدرسه، بیشتر می شود. - دانش آموزخود را نسبت به سرنوشت خویش و دیگران سهیم می داند. - استفاده به جا و صحیح از این روش، در دراز مدت تاثیر بسیار مثبت وشگرفی را در زندگی جمعی دانش آموزان در پی خواهد داشت. - ضمن اینکه روابط درون گروهی و برون گروهی دانش آموزان افزایش پیدا می کند، مهار تهای تحمل یکدیگر و با هم زیستن را، عملا" تجربه می کنند. معایب استفاده از روش تدریس مشارکتی 1- کنترل کلاس برای معلم مشکل است. دانش آموزان به فرصتهایی برای صحبت کردن ، حرکت در کلاس، پرسش ، سؤال و غیره نیاز دارند واین موجب سر و صدا و نارضایتی معلم وکادرمدرسه و سایرین میشود. 2- فراهم کردن فرصتهای برای یادگیری مشارکتی : بسیاری از معلمان و مدیران معتقدند برای کلاسهای مشارکتی طرح درسی جدید باید تدوین شود . 3- تفاوتهای فردی میان دانش آموزان : در کلاس مشارکتی گروهها به صورت نامتجانس تشکیل می شوند و بسیاری از معلمان به کارآمدی این گروهها اعتقاد ندارند آنها اغلب به نقش موقعیت یادگیری در پیشرفت دانش آموزان معتقد نیستند . 4- مسئولیتهای فردی در قبال یادگیری : عموماً دانش آموزان و والدین انتظار دارند در قبال تلاشهای انجام شده سطح پیشرفتشان توسط معلم مشخص گردد در حالی که در کلاس مشارکتی معلمان سطح پیشرفت کار گروهی را مشخص می کنند . 5- تناقض ارزش ها : پژوهشها نشان می دهد بسیاری از معلمان وقتی به دانش آموزان خود اجـــــازه می دهند تا با یکدیگر گفتگو کنند ، عناوین فعالیتها را تغییر دهند و یا چشم اندازهای خود را جستجو کنند، احساس راحتی نمی کنند . روش های یادگیری مشارکتی: یادگیری مشارکتی دارای روش های کاملا متفاوتی است ولی ترغیب دانش آموزان به فعالیت در گروه های کوچک به منظور کمک به یکدیگر در یادگیری مطالب درسی، مطلب مشترک تمامی این روش ها است. در مطالعه «مقایسه ای تجربی» روی روش های یادگیری مشارکتی; موفق ترین روش ها که از مطالعات ارزیابی سربلند بیرون آمد عبارتند از: 1) یادگیری گروهی دانش آموزان 2) تقسیم موضوع به بخش های مختلف 3) آموختن با هم 4) پژوهش گروهی5) روش بارش مغزی) 6) گروه های دو نفری- انفرادی7) تفکر - کار دونفری مشارکت گروهی تهیه کننده: م. شیخ حسنی منابع: 1 -:روش ها و فنون تدریس حسن شعبانی2- روش ها و فنون تدریس منوچهر وکیلیان 3-سایت اینترنتی آفتاب